Κεφάλαιο δεύτερο.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

     ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΑ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ:

      Είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, ότι περί το 1263 μ.Χ. πραγματοποιήθηκε μια πολεμική αναμέτρηση μεταξύ των Βυζαντινών επί αυτοκρατορίας του Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου και του Φράγκου πρίγκιπα της Πελοποννήσου Γουλιέλμου Βιλαρδουίνου, στην ευρύτερη περιοχή της Λιοδώρας με την ονομασία «Πρίνιτσα».

 Καταγράψαμε επίσης μερικές από τις ήδη υπάρχουσες απόψεις για το ποια ήταν η πιθανή τοποθεσία της «Πρίνιτσας» καθώς και της μάχης που έγινε στην τοποθεσία αυτή, μέσα από διάφορες εκδόσεις.

     Στο μέρος αυτό θα περιγράψουμε την εν λόγω μάχη έτσι όπως την «κληρονομήσαμε» μέσα από την πρωτότυπη αφήγηση των στίχων του έργου με τίτλο: «ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟΝ ΤΟΥ ΜΟΡΕΩΣ».

     4. Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΠΡΙΝΙΤΣΑΣ ΠΕΡΙ ΤΟ 1263 μ. Χ.

     Είπαμε να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και με σειρά. Βέβαια δεν θα μπορούσαμε να εξιστορήσουμε όλα τα συμβάντα. Όμως ένα μικρό χρονολόγιο για τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο, με ιδιαίτερη όμως έμφαση αυτών που διαδραματίστηκαν στην περιοχή της Πελοποννήσου, πιστεύουμε ότι είναι απαραίτητο στο σημείο αυτό.

     Έτσι λοιπόν το χρονολόγιο των κυρίων γεγονότων της εποχής αυτής, είναι το ακόλουθο:

     4^Α. ΧΡΟΝΟΝΟΓΙΟ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΚΑΙ Η ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΗΣ ΠΡΙΝΙΤΣΑΣ

     1204: Φράγκοι και Λατίνοι στρατιώτες της Δ' Σταυροφορίας πολιορκούν και καταλαμβάνουν την Κωνσταντινούπολη επί αυτοκρατορίας του Αλεξίου του Γ’ του Άγγελου. Οι αρχηγοί τους μοιράζονται μεταξύ τους τα εδάφη της αυτοκρατορίας και η γαλλική οικογένεια των Βιλλαρδουίνων, με αρχηγό τον Γοδοφρείδο τον Α’ Βιλλαρδουίνο λαμβάνει ως φέουδο το μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου. Αυτοί με έδρα την Ανδραβίδα, καταφέρνουν να υποτάξουν τους τοπικούς άρχοντες. Για να ισχυροποιήσουν την παρουσία τους τοποθετούν φρουρές σε διάφορα κάστρα της Πελοποννήσου, που είτε προϋπήρχαν είτε κτίζονται από τους ίδιους τους Φράγκους για αυτό το σκοπό. Την εποχή αυτή, θα πρέπει να αναζητήσουμε και την κατασκευή του κάστρου της Άκοβας πλησίον του χωριού – οικισμού Γαλατά του Βυζικίου. Παρ’ ότι οι περισσότεροι σταυροφόροι ήταν Φράγκοι, δηλαδή Γάλλοι, εν τούτοις η περιοχή μας και γενικότερα η Βαρωνία της Άκοβας αποδόθηκε στον εκ του Τουρίνου καταγόμενο ιππότη Gautier A’ de Rosieres ή αλλιώς Γατιέρη τον Α’ του Ροζιέρη.

     1245: Την αρχηγία της Πελοποννήσου αναλαμβάνει ο Γουλιέλμος ο Βιλλαρδουίνος δευτερότοκος γιος του Γοδοφρείδου του Α’ Βιλλαρδουίνου.

     1259: Μάχη της Πελαγονίας ή αλλιώς Λόγγος Βορίλλα, τοποθεσία περί του σημερινού Μοναστηρίου (Βουτέλιον – Βιτώλια) των Σκοπίων. Η εν λόγω μάχη διεξήχθη περί τον Οκτώβριο του έτους αυτού, μεταξύ του αυτοκράτορα της Νίκαιας και μετέπειτα, περί το 1261, αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης Μιχαήλ του Η’ Παλαιολόγου. Αρχηγός των Βυζαντινών στρατευμάτων της μάχης αυτής, ήταν ο αδελφός του Μιχαήλ του Η’, Ιωάννης Παλαιολόγος. Στο αντίθετο στρατόπεδο βρισκόταν ο δεσπότης της Ηπείρου Μιχαήλ Β’ Κομνηνός μετά του οποίου είχαν συμπαραταχθεί οι εκ Πελοποννήσου Φράγκοι σύμμαχοί του και ειδικά ο γαμπρός του, ο πρίγκιπας Γουλιέλμος ο Βιλλαρδουίνος. Οι Φράγκοι ηττώνται από τους Βυζαντινούς στην εν λόγω μάχη και ο Γουλιέλμος, ο πρίγκιπας της Πελοποννήσου, συλλαμβάνεται αιχμάλωτος.

     1261: Η Βυζαντινή αυτοκρατορία επανακτά την πρωτεύουσά της, Κωνσταντινούπολη, μετά από αιφνιδιαστική έφοδο μιας μικρής βυζαντινής στρατιάς με επικεφαλής τον Στρατηγόπουλο και ο Αυτοκράτορας, Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος, για να ελευθερώσει τον Φράγκο ηγεμόνα και πρίγκιπα της Πελοποννήσου, απαιτεί την παράδοση των τριών κάστρων: της Μονεμβασιάς, της Μάνης και του "Μυζηθρά", καθώς επίσης, όπως μερικοί ιστορικοί αναφέρουν, κάποιες ακόμα περιοχές της Πελοποννήσου.

     1262: Οι Φράγκοι παραδίδουν το κάστρο του Μυζηθρά και τα υπόλοιπα συμφωνηθέντα στους Βυζαντινούς. Προτού όμως γίνει η αποφυλάκιση του πρίγκιπα της Πελοποννήσου Γουλιέλμου, θα πρέπει να αναφέρουμε εδώ, ότι ο πρίγκιπας είχε γίνει «σύντεκνος» (=κουμπάρος) του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μιχαήλ του Η’ Παλαιολόγου αφού του βάπτισε τον γιο του, καθόσον χρόνο αυτός βρισκόταν αιχμάλωτος στην Κωνσταντινούπολη. Η απελευθέρωση του πρίγκιπα επιτεύχθη και για να τηρηθούν οι όροι της συνθήκης παράδοσης των κάστρων και λοιπών συμφωνηθέντων, αντηλλάγη ο πρίγκιπας με την ομηρία δύο εκ των πρώτων κυρίων του πριγκιπάτου, ήτοι αφ’ ενός μεν της Μαργαρίτας του Πασσαβά κόρη του πρωτοστάτορος του Μοριά Jean de Neuilly και αφ’ ετέρου δε την κόρη του αυθέντη Jean de Chauderon.

     Όμως τα πράγματα δεν έγιναν όπως έπρεπε. Από την μια η ηγετική περιοδεία, του μόλις απελευθερωθέντος πρίγκιπα, ανά την Πελοπόννησο και από την άλλη η πίεση που ασκήθηκε στους Βυζαντινούς του Μυστρά, έδωσαν την αφορμή να σταλούν από τον αυτοκράτορα, Μιχαήλ τον Η’ Παλαιολόγο, της Κωνσταντινούπολης ενισχύσεις με στρατό και στόλο για την σύναψη τακτικού πολέμου.

     Αρχηγός της εκστρατείας αυτής διορίστηκε ο άλλος αδελφός του αυτοκράτορα Μιχαήλ, ονόματι Κωνσταντίνος ο οποίος έφερε τον τίτλο του Σεβαστοκράτορος και κακώς αναφέρεται ως Δομέστιχος από τον «Χρονικόν», όπως θα δούμε σε κάποιες παρατηρήσεις που θα ακολουθήσουν. Αυτός με την συνδρομή των Μέγα δεμέστιχων (= μεγάλων στρατηγών) Μακρυνού και Φίλη και με την βοήθεια των εντοπίων αρχόντων του Μυστρά με επικεφαλής τον Κατακουζηνό (παππού του μετέπειτα αυτοκράτορα Κατακουζηνού) ξεκίνησαν τον πόλεμο εναντίον των Φράγκων της Πελοποννήσου.

      Αλλά στο σημείο αυτό ας δούμε πως περιγράφει τα γεγονότα αυτά και ειδικότερα την μάχη της Πρίνιτσας, το ίδιο το αφήγημα με τίτλο: «ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟΝ ΤΟΥ ΜΟΡΕΩΣ».

     4^Β. Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΠΡΙΝΙΤΣΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΤΙΧΟΥΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ «ΤΟ  ΧΡΟΝΙΚΟΝ ΤΟΥ ΜΟΡΕΩΣ»

     Στην συνέχεια παραθέτουμε την μάχη της Πρίνιτσας έτσι όπως την κατέγραψε το «Χρονικόν του Μορέως. Για την καλύτερη κατανόηση και εμβάθυνση του νοήματος των στίχων, οι οποίοι να σημειώσουμε αποτελούν μέρος του εν λόγω έργου, η χρησιμοποιούμενη πλάγια, έντονη και μπλε γραμματοσειρά, θα αντιστοιχεί με τους στίχους του «Χρονικού», ενώ οι παρατηρήσεις, είτε δικές μας είτε διαφόρων άλλων θα σημειώνονται εντός παρενθέσεων. Οι δικές μας παρατηρήσεις για διαχωρισμό των υπολοίπων, που θα παραθέσουμε από διάφορες εκδόσεις, θα υπογραμμίζονται. Οι παρόντες στίχοι, τους οποίους θα παραθέσουμε στο πόνημά μας εδώ, αφορούν την μάχη της Πρίνιτσας και ξεκινούν από την σελίδα 195 μέχρι την σελίδα 204 του έργου: («Το ΧΡΟΝΙΚΟΝ ΤΟΥ ΜΟΡΕΩΣ» – Εισαγωγή – Υποσημειώσεις και Επεξεργασία υπό Πέτρου Καλονάρου). Συγκεκριμένα ξεκινάμε από τον στίχο με αριθμό 4642 και τελειώνουμε με τον στίχο με αριθμό 4874. Να σημειώσουμε ακόμα ότι προσπαθήσαμε να αφήσουμε τον τρόπο γραφής και ορθογραφίας ως έχουν, όσων βεβαίως κατέστη δυνατόν, από την εν λόγω έκδοση, και τούτο γιατί δεν θέλαμε να αλλοιώσουμε την πρωτότυπη αναφορά του εν λόγω έργου.

     Έτσι λοιπόν αναφορικά με την μάχη της Πρίνιτσας έχουμε:

                   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .

 

                   (αρ. στίχου 4642……………………………………….

 

                   Έσέβησαν στα κάτεργα ομοίως είς τα καράβια, 

                   και ήλθαν στην Μονοβασίαν είς δεκαπέντε ήμέρες.

(Έσέβησαν στα κάτεργα = Μπήκαν στα πολεμικά πλοία. Εδώ πρόκειται για το ξεκίνημα των Βυζαντινών στρατευμάτων από την Κωνσταντινούπολη, στις αρχές της άνοιξης του 1263).

                   Αφότου γάρ έπέζεψεν Δεμέστικος ό Μέγας,

                   ό αύτάδελφος του βασιλέως, είς την Μονοβασίαν,

                   έρώτησεν που εύρίσκετον ό Μακρυνός εκείνος^•

                   κ’ είπαν του ότι στον Μυζήθρα στέκει με τα φουσσάτα,

                   όπου την παρακάθεται την Λακκοδαιμονίαν

                   «καί καθ’ εκάστη έκδέχεται την βασιλείαν σου, αφέντη».

(Αφότου γάρ έπέζεψεν =  όταν έφθασε.

Δεμέστικος ό Μέγας = Ούτω Μέγαν Δομέστικον όνομάζουσι τον άδελφόν του Αύτοκράτορος Κωνσταντίνον και το ΕΧ και το ΓΧ, όπερ εν § 336 και ερμηνεύει το πράγμα: son frere le Grant Domestico, qui veut dire en francois le grant senescal de Romanie, ένώ ό μεν είς Πελοπόννησον έκπεμφείς αδελφός του βασιλέως είχεν αξίωμα έπίσημον Σεβαστοκράτορος, ως κατωτέρω δείκνυται, το δε τού Μεγάλου Δομεστίκου ‘Ρωμανίας, ή κατά τό Α Χ grant marechal άνηκε, κατά τάς «συνθεσίας», ως ανωτέρω είδομεν είς αύτόν τον πρίγκηπα Γουλιέλμον ή, ως κατωτέρω δείκνυται, τον Φιλήν…. (Στ. Δραγούμης).

     Με άλλα λόγια Μέγας Δεμέστικος ήταν Βυζαντινός τίτλος ο οποίος όμως αναφέρεται εκ παραδρομής στον αδελφό του Βασιλέα Μιχαήλ Παλαιολόγου, Κωνσταντίνο. Ο Κωνσταντίνος ήταν αρχηγός των στρατευμάτων της εν λόγω πολεμικής σύρραξης στην Πελοπόννησο ο οποίος όμως στην πραγματικότητα κατείχε τον τίτλο του Σεβαστοκράτορος. (Σεβαστοκράτωρ = ανώτατος τίτλος της βυζαντινής αυλής υποδηλούντα την ανώτατη αρχηγία τόσο σε πολιτικό όσο και σε στρατιωτικό επίπεδο). Ειδικά στην εκστρατεία αυτή, οι φέροντες τον τίτλο του Μέγα Δεμέστικου (του στρατιωτικού σώματος) ήταν ο Μακρυνός και ο Φίλης).

αύτάδελφος του βασιλέως = ο αδελφός του βασιλιά Μιχαήλ Παλαιολόγου του Η’, ονόματι Κωνσταντίνος. Να σημειώσουμε ότι ο Μιχαήλ Παλαιολόγος ο Η’ έγινε πρώτα αυτοκράτορας στην Νίκαια το 1260 και κατόπιν στην Κωνσταντινούπολη το 1261, την οποία επανέκτησε αφού εξεδίωξε τους Φράγκους.

φουσσάτα = (fossatum εκ του fossa = τάφρος) = στρατός.

έκδέχεται = περιμένει).

                   Κ’ εκείνος ως το ήκουσεν, έσπούδαξεν καί ήλθεν

                   έκεί  στην Λακκοδαιμονίαν, τον Μακρυνόν ένώθη^•

                   βουλήν επήραν ένομού το πώς να έχουν πράξει.

(βουλήν = απόφαση.

ένομού  = ομού, μαζί).

                   Έμάθαν ότι ό πρίγκιπας ευρίσκεται στην Κόρινθον

                   κ' έσκόπησαν ότι με αυτόν έχει γάρ τον λαόν του.

(έσκόπησαν = υπολόγισαν.

λαόν του = εδώ, τον στρατόν του).

Παρατήρηση: Αξίζει να σημειωθεί εδώ, ότι ο πρίγκιπας της Πελοποννήσου ή αλλιώς ο Γουλιέλμος Βιλλαρδουίνος είχε απέλθει στην Κόρινθο για να ζητήσει βοήθεια από τους συμμάχους του, όπως τον Δούκα των Αθηνών, της Καρύστου και των νησιών του Αιγαίου).

                   Είς τούτο εδόθη ή βουλή να ύπάν είς τον Μορέαν

                   να εύρουν τον τόπο άπόσκεπον και θέλουσιν κερδίσει.

(άπόσκεπον = αφύλακτον, ανοικτόν).

                   Τ' άλλάγια του φουσσάτου τους έχώρισαν ένταύτα^•

                   έξι χιλιάδες ευρέθησαν όπου ήσαν καβαλλάροι^•

                   άλλάγια εποίησαν δεκαοχτώ, προς τρία είχε ή χιλιάδα.

(άλλάγια = στρατιωτικές μονάδες).

Παρατήρηση: Οι έξη χιλιάδες αφορά μόνον την δύναμη του ιππικού, για τα υπόλοιπα πεζοπόρα τμήματα του στρατού η ακόλουθη αναφορά).

                   Τα πεζικά τους είχασιν άρίφνητα σε λέγω,

                   έπεί είχαν του Γαρδαλεβού σύν τα της Τσακωνίας,

                   του δρόγγου γάρ του Μελιγού καί της μεγάλης Μάϊνης.

(άρίφνητα =  αναρίθμητα, ανυπολόγιστα.

έπεί = επειδή.

Γαρδαλεβού = Γαρδαλεβός και σήμερον ακόμη σώζεται το όνομα εις το χωρίον Δραγαλεβός του Δήμου Τανίας της Επαρχίας Κυνουρίας, ήτοι εις την περιοχήν Τσακωνίας και πλησίον του Αγίου Πέτρου….(Π. Π. Καλονάρος).

δρόγγου = δρόγγος = Πρόκειται για διοικητική υποδιαίρεση μιας ευρύτερης περιοχής, έχει δε την έννοια της σημερινής «επαρχίας».  Κακώς στο σημείο αυτό να παρατηρήσουμε, ότι η έκδοση του Α. Μπούτσικα αναφέρει: «….Ο Μελέτιος αναφέρει δρόγγο ως λόγγο. Ο δρόγγος ήταν μια δασωμένη κλεισούρα που φέρεται σαν το μοναδικό πέρασμα στην περιοχή…». (Α. Μπούτσικας).

Μελιγού = Αναφέρεται στο βόρειο τμήμα της Λακωνικής χερσονήσου, η οποία περιλάμβανε ολόκληρο το τμήμα από την Καλαμάτα μέχρι το Οίτυλο.

μεγάλης Μάϊνης = μεγάλης Μάνης).

                   Οί Σκορτινοί έρροβόλεψαν καί ήσαν μετ' εκείνους.

(Σκορτινοί = Γορτύνιοι.

έρροβόλεψαν = επαναστάτησαν.

καί ήσαν μετ' εκείνους= εδώ εννοείτε με την πλευρά των Βυζαντινών).

                   Έκίνησαν κ' έρχόντησαν εκ του Χελμού τα μέρη^•

                   έσώσαν στην Βελίγοστην, έπιάσασιν κατούνες,

                   έκάψασιν το έμπόριον, το κάστρον μόνι αφήκαν.

(Χελμού = Χελμός ένταύθα είναι, ουχί τα Άροάνια της Αχαΐας, άλλ' έτερον όρος χαμηλότερον, κείμενον εις τα όρια Λακεδαίμονος και Αρκαδίας, παρά το χωρίον Πετρίνα του δήμου Φαλαισίας της επαρχίας Μεγαλοπόλεως. Εις την κορυφήν του όρους τούτου υπήρχε φραγκικόν κάστρον κτισθέν, επί των ερειπίων της αρχαίας Βελεμίνης, ίνα δι' αύτού εξασφαλίζεται ή συγκοινωνία μεταξύ Λακεδαιμόνιας και Βελίγοστης. (Π.Π. Καλονάρος).

έσώσαν = έφθασαν, εδώ επέχει την έννοια, στρατοπέδευσαν.

Βελίγοστην = Βελίγοστη ή Βελιγοστή, κατόπιν των ερευνών του Buchon εν Πελοποννήσω, εθεωρείτο βέβαιον ότι έκειτο Δ. του Λεονταρίου και πλησιέστατα του χωρίου Σαμαρά, του Δήμου Φαλαισίας, το οποίον μάλιστα, από του 1918, μετωνομάσθη εις Βελιγοστήν. Ήδη όμως η ακριβής αυτής θέσις αμφισβητείται…… (Π. Π Καλονάρος).

κατούνες = Κατούνα = στρατιωτική διαμονή, καταυλισμός, στρατιωτικαί αποσκευαί, σκηνή.

έκάψασιν το έμπόριον =  Τούτο το «εμπόριον» ο κ. Longnon, ακολουθών και εν τούτω είς τον Buchon, κατά λέξιν άπέδωκε γαλλιστί «le marche». Άλλ' ίσως πλησιεστέρα είς αυτό το πράγμα ήθελεν είναι ή μετάφρασις : «le bourg», αποδεδειγμένου όντος, ότι, έκτός κάστρου, πόλις δεν ύπήρχεν εν Βελιγοστή….. (Στ. Δραγούμης).

έμπόριον = Έμπόριον ονομάζει ό Χρονογράφος το κυρίως χωρίον της Βελίγοστης, τουτέστι τον άστικόν συνοικισμόν, le bourg – το μπούργον, τον οποίον έκαυσαν οι "Έλληνες, κατ΄ άντιδιαστολήν πρός το κάστρον αυτής, το όποιον έμεινεν άθικτον……. Δεν είναι όμως ασφαλή τα υποστηριζόμενα ότι ….υπήρξε κατ’ αρχάς μόνον κάστρον και κατόπιν ιδρύθη πόλις, ως και ανάλογος άποψις περί Βελιγοστής…. (Π. Π. Καλονάρος).

     Δεν θα μείνουμε όμως περισσότερο στο ερώτημα αν υπήρχε ή όχι πόλη στην Βελιγοστή γιατί έτσι θα χάσουμε την ουσία και θα ξεφύγουμε του θέματός μας που είναι η περιγραφή της μάχης της Πρίνιτσας. Παραθέσαμε όμως μερικούς από τους αντίλογους και ενδεικτικές διαμάχες, που έχουν γίνει γύρω από το εν λόγω έργο και τα όσα αυτό αφηγείται, για να δείξουμε ότι ακόμα και άνθρωποι που ανάλωσαν πολύ χρόνο και φαιά ουσία δεν κατάφεραν να αποκρυπτογραφήσουν πολλά από τα ασαφή και σκοτεινά σημεία του.

μόνι = μόνον).

                   Την άλλη ήμέραν ήλθασιν στον κάμπον Καρυταίνου,

                   εκεί στον παραπόταμο έμείναν την έσπέραν^•

                   έπί της αύρίου έκίνησαν κ' ήλθαν στην Λιοδώραν,

                   το παρεπόταμον του Άλφέως ολόρθα έκατεβαίναν^•

                   στην "Ισοβαν έδιάβηκεν άλλάγι από τους Τούρκους,

                   το μοναστήρι έκάψασιν έδε αμαρτία που έγίνη.

 (Την άλλη ήμέρα = Χρονικός χαρακτηρισμός της κίνησης των Βυζαντινών στρατευμάτων για τον οποίο θα κάνουμε εκτενή λόγο, παρατηρήσεις και σχόλια στην ανάλυσή μας, που θα ακολουθήσει.

κάμπον Καρυταίνου = στον κάμπο της Καρύταινας.

έπί της αύρίου = ένας ακόμα χρονικός χαρακτηρισμός της κίνησης των Βυζαντινών για τον οποίο επίσης και εδώ θα κάνουμε εκτενή λόγο, παρατηρήσεις και σχόλια στην ανάλυσή μας, που θα ακολουθήσει. Ας κρατήσουμε όμως στην μνήμη μας την χρονική ανάλυση στο σημείο αυτό της αφήγησης του «Χρονικού».

Λιοδώραν = Ολόκληρος ή περιφέρεια του δήμου Ήραίας ('Επαρχ. Γορτυνίας) ονομάζεται κοινώς Λιοδώρα, αλλά το όνομα τούτο εδόθη εσχάτως είς το χωρίον Τσούκα του αυτού δήμου.... (Π. Π. Καλονάρος).

παρεπόταμον του Άλφέως = Λόγω του πλήθους των παραποτάμων του Αλφειού καταντά να συγχέεται ο κύριος ρούς αυτού. Ό Αλφειός πηγάζων από του Πάρνωνος ακολουθεί άνώμαλον διαδρομήν και είς τίνα σημεία υπό την γήν χυνόμενος είς καταβόθρας, αναφαίνεται δε οριστικώς κατά την Ν. είσοδον της πεδ. της Μεγαλοπόλεως, οπόθεν προχωρεί διερχόμενος δια Καρυταίνης,……….. Εις τήν Καρύταιναν οι Έλληνες συνήντησαν τον κύριον ρούν του Αλφειού και ουχί τίνα των πολυαρίθμων παραποτάμων του. Τούτων κυριώτατος είναι ο Λάδων, πηγάζων εκ Καλαβρύτων καί συμβάλλων μετά του Άλφειού παρά την άρχαίαν Ήραίαν............... Ό Λάδων, μακρός και πολύϋδρος ως είναι, αποτελεί την ψυχήν του ποταμίου συγκροτήματος του Αλφειού, ούτινος έλαβε το δημώδες όνομα «Ρουφιάς» και το οποίον είναι προφανώς κοινή παραφθορά του ονόματος Αλφειός. Ρουφιάς ονομάζεται ολόκληρος ο Λάδων μετά του κάτω τμήματος του Αλφειού από του σημείου της συμβολής. Φαίνεται ότι και κατά τους μέσους χρόνους έπιστεύετο ότι ο Λάδων ήτο ο κυρίως Αλφειός, ούτω δε εξηγείται πώς ο Χρονογράφος κάμνει λόγον ενταύθα περί «παραποτάμου», ενώ πράγματι πρόκειται περί του κυρίως ρού του Αλφειού, τον οποίον το γαλλ. κείμενον ονομάζει Charbon…….. (Π. Π. Καλονάρος).

     «....Είναι ενδεχόμενο να θεωρήθηκε από τους συντάκτες των «Χρονικών» ως Αλφειός, το κομμάτι του Αλφειού, από την συμβολή του Λάδωνα μέχρι της πηγές του και ο Λάδωνας ως πραγματικός Αλφειός. Είναι η πιο πιθανοφανής εξήγηση....». (Α. Μπούτσικας).

Περισσότερα όμως σχόλια για την διατυπωθείσα έκφραση των στίχων αυτών, του «Χρονικού», στην συνέχεια και στην ανάλυσή μας, που θα ακολουθήσει.

"Ισοβαν = ....Ερείπια του φράγκικου μοναστηρίου της "Ισοβας σώζονται μέχρι σήμερον εν θέσει Παλάτια και πλησίον του χωρίου Μπιζμπάρδι του δήμου Άλιφείρας της Επαρχίας Ολυμπίας..... (Π. Π. Καλονάρος). (Σήμερα το εν λόγω χωριό, φέρει το όνομα Τρυπητή).

                   Άπαύτου έκατέβησαν ολόρθα είς την Πρινίτσαν^•

                   εκεί κατούνες έπιασαν, έστήσασιν τές τέντες.

(Άπαύτου = μια διφορούμενη έκφραση για την οποία θα κάνουμε αρκετά και εκτενή σχόλια και παρατηρήσεις στην ανάλυσή μας που θα ακολουθήσει επίσης. Εδώ όμως θα πρέπει να αναρωτηθούμε αν «το άπαύτου» αντιστοιχεί στο Βυζαντινό στράτευμα ή στο τούρκικο αλλάγι, που είχε ήδη ξεκόψει από τον κύριο όγκο του Βυζαντινού στρατεύματος και το οποίο βρισκόταν και έκαιγε το μοναστήρι της Ίσοβας. Περισσότερα όμως και εδώ, στην ανάλυση μας, που θα ακολουθήσει.

Πρινίτσαν = τοποθεσία που αναλύεται εκτενέστερα παρακάτω.

τέντες = σκηνές, εδώ έχει την έννοια των σκηνών του στρατοπέδου).

                   Ίδόντα γαρ οί Σκορτινοί το πλήθος του φουσσάτου,

                   ευθέως όλοι έπροσκύνησαν—σφάλμα μέγαν έποίκαν—

                   κ' εκείνοι τους ώδήγεψαν κ' έπροβεδίζανέ τους.

σφάλμα μέγαν έποίκαν = Προφανώς ο χρονικογράφος εδώ αναφέρεται για σφάλμα των Γορτυνίων έχοντας υπ’ όψιν του, την επικείμενη τιμωρία τους, η οποία επήλθε δύο χρόνια αργότερα, από τους Τούρκους μισθοφόρους του Βυζαντινού στρατεύματος.

ώδήγεψαν κ' έπροβεδίζανέ τους = τους έδωσαν οδηγίες και (εμπρός + βαδίζανε) = τους καθοδηγούσαν).

                   Εν τούτω γάρ άφίνω εδώ τα λέγω κι αφηγούμαι

                   διά τον Μέγαν Δεμέστικον και τα φουσσάτα όπου είχεν,

                   καί θέλω να σε αφηγηθώ και να σε καταλέξω

                   τον πόλεμον που έγίνετον έτότε είς την Πρινίτσαν.

(καταλέξω = καταλήξω.

Πρινίτσαν = Περί της μάχης της Πρινίτσης βλέπε Δραγ. (σελ. 160—178), (Παραθέσαμε ήδη το εν λόγω απόσπασμα από το αναφερόμενο έργο στα προηγούμενα) οπού πολλά σκοτεινά σημεία διευκρινίζονται κάπως, καθορίζονται δε καί αί ακριβείς θέσεις πολλών τοπωνυμίων της περιοχής του Αλφειού, της Ηλείας καί Όλυμπίας. Πολύτιμος είναι επίσης ή συμβολή του εν ύποσημ. στιχ. 4546 εξ. μνημονευθέντος έργου Ζakythinos, Le Despostat grec, το οποίον όπως καί δια τάς λοιπός επιχειρήσεις του πολέμου Ελλήνων καί Φράγκων παρέχει διαφωτιστικός κρίσεις και περί της εν Πρινίτση μάχης. (Αύτόθ. σελ. 36—37 ). Εάν ή ήττα του βυζ. στρατού είς την Πρινίτσαν είναι γεγονός ιστορικώς έξηκριβωμένον, αί περιστάσεις τουλάχιστον υπό τάς οποίας έλαβε χώραν είναι ασφαλώς πολύ διάφοροι των εν τω Χρονικώ παρουσιαζομένων. "Οπωσδήποτε φαίνεται ότι οί "Έλληνες υπέστησαν αίφνηδιασμόν, κατόπιν πληροφοριών κατασκόπων ότι ούτοι «διασκεδάζουν είς το στρατόπεδον παίζοντες σκάκι καί τάβλι, τρώγοντες καί πίνοντες». (Άραγ. Χρον. § 351—357)..... (Π. Π. Καλονάρος).

                   Τριακόσιοι Φράγκοι έκέρδισαν εκείνα τα φουσσάτα,

                   το πώς το μέλλω άφηγηθή εμπρός είς το βιβλίον μου.

(Τριακόσιοι Φράγκοι = το νούμερο εδώ αποτελεί μια πρώτη αναφορά της δύναμης των Φράγκων του Ιωάννη του Καταβά, τον οποίο θα δούμε στην συνέχεια. Σε μια δεύτερη όμως αναφορά για την δύναμη αυτή, θα μας δοθεί η ευκαιρία να επισημάνουμε και στην συνέχεια του παρόντος. Ας κρατήσουμε όμως και το νούμερο αυτό στην σκέψη μας, γιατί θα το χρησιμοποιήσουμε σε κάποια εκτενή σχόλια και παρατηρήσεις που θα κάνουμε και θα ακολουθήσουν στην συνέχεια της ανάλυσής μας).

                   'Ώσάν έδιάβη ό πρίγκιπας έτότε είς την Κόρινθον

                   (δια να όρθώση καί να έλθή των Αθηνών ό δούκας

                   κ' οί άλλοι αφέντες των νησίων με τα φουσσάτα όπου είχαν

                   εις συμμαχίαν του πρίγκιπας, δια να έχουν πολεμήσει

                   τον μέγαν γαρ Δεμέστικον με τα φουσσάτα όπου είχεν),

                   ήτον άφήκοντα είς Μορέαν δικαίον του δια μπάϊλον

                   τον μισιρ Ντζά ντε Καταβά, έναν του καβαλλάρην^•

                   άνθρωπος ήτον φρόνιμος, παιδευτικός είς σφόδρα,

                   στρατιώτης γάρ άπόκοτος κ' είς άρματα τεχνίτης.

(μπάϊλον = αντιπρόσωπο.

άπόκοτος = με τόλμη, τολμηρός.

Πρόκειται για την μετάβαση του πρίγκιπα Γουλιέλμου στην Κόρινθο προς εξεύρεση βοήθειας από τους υπόλοιπους συμμάχους - Φράγκους της Στερεάς, της Εύβοιας και διαφόρων άλλων νησιών του Αιγαίου. Ο Γουλιέλμος λοιπόν είχε αφήσει τρόπον τινά αντικαταστάτη τον Ντζά ντε Καταβά έναν φεουδάρχη από τα μέρη της Κρέστενας). 

                   Άστένειον είχε φοβερήν ότι ήτον ρεματιάρης

                   κι ουδέν ημπορεί να κράτη σπαθίν ούτε κοντάριν^•

                   κι ως έμαθεν πληροφορίαν ότι έρχετον το φουσσάτο

                   του βασιλέως, το ώδήγευεν Δεμέστικος ό Μέγας,

                   έβιάστη, περιεσώρεψεν 'κ τον κάμπον του Μορέως

                   όσο φουσσάτο ήμπόρεσεν και όσον ήδυνήθη.

(Άστένειον = ασθένεια. Η ασθένεια αυτή του Ιωάννου Καταβά υπήρξεν ασφαλώς η κυριωτάτη αφορμή της ερωτικής περιπετείας της συζύγου του μετά του αυθέντου της Καρυταίνης, …. (Π. Π. Καλονάρος).

Παρατήρηση: Να σημειώσουμε εδώ ότι την εποχή εκείνη και κατά την παρούσα χρονική στιγμή, ο αυθέντης της Καρύταινας, Γοδοφρείδος ντε Μπριέρες, έλειπε μετά της συζύγου του Ιωάννη Καταβά στην  Σικελία.

ρεματιάρης = πάσχων εκ ρευματισμών.

περιεσώρεψεν 'κ = μάζεψε εκεί).

                   Κι όσον τους περιεσώρεψεν έγνώμιασεν πόσοι ήσαν^•

                   τριακόσιοι γαρ και δώδεκα ευρέθησαν και μόνον.

(έγνώμιασεν = αρίθμησε, υπολόγισε.

τριακόσιοι γαρ και δώδεκα = μια δεύτερη αναφορά για την δύναμη των Φράγκων του Καταβά. Κάποια περισσότερα σχόλια θα παραθέσουμε, ως ήδη ελέχθη, στην συνέχεια του παρόντος).

                   Άπήρεν τους κι άνέβαινεν τα μέρη των Κρεστένων

                   γυρεύοντα κατερωτών, το που είναι τα φουσσάτα

                   του βασιλέως, όπου έρχονται στον κάμπον του Μορέως.

(Άπήρεν = Πήρε.

Κρεστένων = Τα Κρέστενα της Ολυμπίας.

κάμπον του Μορέως = Εδώ ο κάμπος του Μορέως εννοείται ο κάμπος της Ηλείας. Μορέας λεγόταν παλαιότερα μόνον η περιοχή της Ηλείας. Η ονομασία αυτή, επικράτησε αργότερα σε ολόκληρη την Πελοπόννησο. Οι Βυζαντινοί είχαν για κύριο στόχο την πόλη της Ανδραβίδας, η οποία την εποχή εκείνη ήταν πρωτεύουσα των Φράγκων στην Πελοπόννησο.

                   Κι ως έμαθεν ότι έσωσαν έκείσε εις την Πρινίτσαν,

                   στο παραπόταμο του Άλφέως έσέβη δια να όδεύη.

(έσωσαν = έφθασαν.

έσέβη = ευρέθη).

                   Κι ως ηύρεν την καρφολασίαν εκείνου του φουσσάτου,

                   έσέβην έξοπίσω τους κ' έρχετο έλάμνοντά τους.

(καρφολασίαν = Τα ίχνη τα σχηματιζόμενα άπό τα καρφιά των υποδημάτων του πορευομένου στρατού καί των πετάλων του ιππικού.

έλάμνοντά τους = Ελάμνω = καταδιώκω, παρακολουθώ κατά πόδας).

                   Κι όταν ήλθε κι άπέσωσεν είς όκάτι μικρήν κλεισούραν

                   εκεί πλησίον, το λέγουσιν στο  'Αγρίδι Κουνουπίτσας,

                   κ’ είδαν τους κάμπους εκεινούς γεμάτους τα φουσσάτα

                   —ταχύτσιν ήτον ακομή, ώρα άνατελμάτου—

                   άφνίδια γάρ έξέβησαν είς τα φουσσάτα εκείνα.

(όκάτι = Κάποιος, τις, τι.. εδώ κάποια

'Αγρίδι Κουνουπίτσας =  Περί του τοπωνυμίου αυτού αναφερθήκαμε στα προηγούμενα. Όμως μια αποδεκτή, από όλους, αναφορά είναι και η παρακάτω: ....Όνομα στενής διαβάσεως παρά τον Άλφειόν μεταξύ "Ισοβας καί κάμπου Πρινίτσης…… Αί περί τούτου πληροφορίαι εν Δραγ. (σελ. 133 υποσημ. 1), δεν παρέχουν τίποτε το διαφωτιστικόν ως προς την θέσιν. Άγρίδι σημαίνει έξωχώριον, ξεμόνι, άπαντά δε συνηθέστατα καί ως τοπωνύμιον..... (Π. Π. Καλονάρος).

τους κάμπους εκεινούς = Μια χαρακτηριστική καταγραφή της μορφολογίας του εδάφους της Πρίνιτσας ή της ευρύτερης περιοχής της. Η καταγραφή αυτή, που αξίζει και θα πρέπει να προσέξουμε όλως ιδιαιτέρως, αποτελεί μια από τις πολλές καταγραφές σχετικά με την μορφολογία του εδάφους της Πρίνιτσας. Ας το κρατήσουμε και αυτό στην μνήμη μας γιατί θα μας χρειαστεί στην συνέχεια της ανάλυσής μας.

ταχύτσιν = από το ταχέα = την επόμενη πρωίαν.

ώρα άνατελμάτου = ώρα που έβγαινε ο ήλιος, την ώρα που ανέτειλε ο ήλιος.

—ταχύτσιν ήτον ακομή, ώρα άνατελμάτου—  Παρατήρηση: Εδώ πιθανώς αναφέρεται ότι ήταν η άλλη μέρα ή απλώς πολύ πρωί όπως η επομένη λέξη ώρα ανατελμάτου. Αν υποθέσουμε όμως ότι με το «ταχύτσιν» ο χρονικογράφος υπονοεί την άλλη μέρα, εκ του ταχέα ή ταχιά (= αύριο), όπως ισχυρίζονται κάποιοι ιστορικοί, θα μπορούσαμε να βγάλουμε ένα σημαντικό συμπέρασμα: ότι ο ίδιος ο συγγραφέας και ως εκ τούτου και ο χρησιμοποιούμενος τρόπος γραφής του, μας δίνει ένα ακριβές χρονολόγιο της πορείας των Βυζαντινών στρατευμάτων και της μάχης που διεξήχθη στην Πρίνιτσα. Όμως στο σημείο αυτό το κόμμα που υπάρχει μετά την λέξη «ακομή,» θα έπρεπε να μεταφερθεί μετά την λέξη «τάχυτσιν,». Δηλαδή ο παρών στίχος θα έπρεπε να αποδοθεί όπως παρακάτω:  —ταχύτσιν, ήτον ακομή ώρα άνατελμάτου— =  δηλαδή: ταχιά (αύριο), την ώρα που έβγαινε ο ήλιος. Εδώ πρόκειται, αν και ασαφώς μεν προσδιοριζόμενος, για κάποιον ακόμα χρονικό προσδιορισμό που ο χρονικογράφος προσπαθεί να μας μεταφέρει.

άφνίδια = αιφνιδίως).

                   Ό μισίρ Ντζιά ντε Καταβάς, ό φοβερός στρατιώτης,

                   τίποτε ουδέν έδείλιασεν διά το πολύ φουσσάτο.

(τίποτε ουδέν έδείλιασεν = δεν φοβήθηκε καθόλου, εννοείτε από τον πολύ στρατό των Βυζαντινών).

                   Περίχαρος έγίνετον, κράζει την συντροφίαν του,

                   καί λέγει ούτω πρός αυτούς με προθυμίαν μεγάλην^•

                   «Αφέντες φίλοι κι αδελφοί, σύντροφοι ήγαπημένοι,

                   »όλοι πρέπει να χαίρεστε και τον Θεόν δοξάζειν

                   »όταν μας ήφερε ό θεός 'ς τόσα έπιδέξιον τόπον,

                   »τόσα φουσσάτα άφαντα να τα έχωμεν κερδίσει.

(έπιδέξιον τόπον = μια δεύτερη αναφορά για τον τόπο της Πρίνιτσας. Ο «επιδέξιος» εδώ δηλώνει ότι ο τόπος αυτός ευνοούσε την μάχη από πλευράς Φράγκων).

                   »Προσέχετε, καλοί αδελφοί, κάνεις μη τους δειλιάση

                   »διατό ένι πλήθος γαρ λαού^• δια τούτο όπου, σας λέγω,

                   »τούτους να πολεμήσωμεν ότι κάλλιόν μας ένι,

                   »παρά να ήσα όλιγώτεροι και μιας φυλής άνθρώποι.

(ένι = είναι).

                   »Ετούτοι είναι άπόξενοι από διαφόρους τόπους,

                   »άπαίδευτοι να πολεμούν μετά Φράγκους ανθρώπους^•

                   »μηδέν όκνήσωμεν ποσώς να μας άποσκεπάσουν,

                   »άφνίδως ας τους δώσωμεν όλοι με τα κοντάρια.

(άπόξενοι = ξένοι, ετερόχθονες.

άποσκεπάσουν = ανακαλύψουν, μας αναγνωρίσουν).

                   »Τά άλογα, όπου έχουσιν, όλα ύπαρίππια είναι,

                   »ένός φαρίου μας ή φορά να ρίξη δεκαπέντε.

(ύπαρίππια  = ίππος μεταφοράς αποσκευών, μτφ κατωτέρας αξίας.

φαρίου = φαρί = ίππος πολεμικός

φορά = η ορμή, η φόρα).

                   »Και πάλιν λέγω, αδελφοί, ετούτο κ' ενθυμώ σας

                   »τόν κόπον, όπου έβάλασιν οί αφέντες οί γονείς μας,

                   »τούς τόπους, όπου έχομεν, να τους έχουν κερδίσει.

                   »Κ' εάν ουκ έβάλαμεν βουλήν την σήμερον ήμέραν,

                   »ό κατά εις το σώμα του να το έχη διαφεντέψει,

                   »νά δείξωμεν εις άρματα ότι είμεθεν στρατιώτες,

                   »κι άπαύτου να φυλάξωμεν ομοίως τα ίγονικά μας^•

                   »κι αν ούτως ούδέν ποιήσωμεν ωσάν έγώ σας λέγω,

                   »ούδέν πρέπει να μας κρατούν ανθρώπους των αρμάτων,

                   »ούτε προνοίες να έχωμεν, ούτε τιμήν στον κόσμον.

(διαφεντέψει = προστατέψει.

ίγονικά μας = κληρονομικά μας, κληρονομιά μας.

προνοίες = φέουδα).

                   »Ίδέτε πάλιν δεύτερον, αφέντες και σύντροφοι,

                   »ότι, αν μας δώση ό θεός κ' ή τύχη μας ετούτο,

                   »τόν άδελφόν του βασιλέως κ' ετούτα τα φουσσάτα

                   »μέ πόλεμον καί με σπαθί να τους νικήσωμε ώδε,

                   »έως ότου στήκει ή κιβωτός στο Αραράτ το όρος,

                   »μέλλει στήκει το έπαινος της σημερνής ημέρας,

                   »όπου μας θέλουν επαινεί όσοι το θέλουν ακούσει.

(ώδε = εδώ).

                   »Έγώ γάρ, ως το εξεύρετε κ' έβλέπετε είς έμέναν,

                   »ού δύνομαι του να κρατώ σπαθίν ούτε κοντάριν

                   »τού να σταθώ εις πόλεμον, του να έχω πολεμήσει^•

                   »άλλά να ποιήσω ως δια εσάς τούτην την προθυμίαν,

                   »του πρίγκιπος το φλάμουρον θέλω να το βασταίνω,

                   »στο χέριν μου το δέσετε να το κρατώ στερέα.

(φλάμουρον  = σημαία

στερέα = στερεά).

                   »Τήν τένταν του Δεμέστικου θεωρώ την άπ' έδώθεν,

                   »κι ομνύω σας γάρ εις τον Χριστόν ολόρθα έκεί ν'άπέλθω.

                   »Κι όποιος ίδη ότι να τραπώ ή τίποτε δειλιάσω,

                   »έχτρόν τον έχω του Χριστού, να μη με σφάξη ευθέως».

(ομνύω = ορκίζομαι.

τραπώ = εντραπώ).

                   Ό Μέγας γαρ Δεμέστικος στην τένταν έκαθέτον,

                   οπού ήτον άνάβολον εις το χωρίον Πρινίτσας.

(άνάβολον = μη βολικό. Μια αναφορά για το χωριό της Πρίνιτσας. Και για την αναφορά αυτή, θα παραθέσουμε κάποια σχόλια και παρατηρήσεις, στην συνέχεια του παρόντος. 

Πρινίτσας = Για την πιθανή τοποθεσία της Πρίνιτσας αναφερθήκαμε εκτενέστερα στα προηγούμενα. Μια ακόμα αναφορά για το μέρος αυτό είναι και η ακόλουθη, από τον Π. Π. Καλονάρο: «....Το χωρίον Πρινίτσα, (γαλλιστί Ιa Brenyce πρβλ. Χρον. § 368, 380, 383, 466) δεν ύπάρχει σήμερον. Έκείτο παρά το χωρίον Βύλιζα του δήμου "Ολυμπίων, Νομού Ηλείας. Βλέπε σχετικώς έρευνας  εν Buchon εν La Grece continentale et la Moree σ. 499. Πρβλ. και Δραγ. Σ. 136, όστις τοποθετεί την Πρινίτσαν μεταξύ των κωμών Μπέλεσι καί Πυρί του δήμου Ήραίας, της έπαρχίας Γορτυνίας, είς την περιοχήν της Λιοδώρας......».... (Π. Π. Καλονάρος).

                   Κι ωσάν έφανερώθησαν εκείνοι οί Φράγκοι άφνίδια,

                   τούτον τον λόγο έλάλησεν, ατός του γάρ τον είπεν^•

                   «προγεματίτσιν γάρ μικρόν έβλέπω ότι μας ήλθεν».

(ατός = ο ίδιος.

προγεματίτσιν = μικρό πρόγευμα).

                   Ορίζει, έκαβαλλίκεψαν άλλάγια τρία και μόνον,

                   χίλιους απάνω είς τ'άλογα τους Φράγκους ν' απαντήσουν^•

                   ευθέως έκαβαλλίκεψαν κι απήλθαν είς τους Φράγκους,

                   σταματικά τους έσμιξαν όλοι με τα κοντάρια.

(Ορίζει = διατάσσει.

σταματικά = απότομα).

                   Στο πρώτον που έβαρέσασιν έπεσαν εκ τους Φράγκους

                   καλά το τρίτον άπ' αυτούς όλοι από τα φαριά τους^•

                   δια ένα Φράγκον ήσασιν Ρωμαίων δέκα κοντάρια.

(Παρατήρηση: Δεν θα μπορούσαμε να μην παρατηρήσουμε ότι αν από τους τριακόσιους Φράγκους «έπεσαν» το ένα τρίτον ήτοι εκατό Φράγκοι, τότε για τους υπόλοιπους διακόσιους δεν βγαίνει το νούμερο «δέκα κοντάρια» αν υποθέσουμε ότι στο ξεκίνημα της μάχης αυτής «ρίχτηκαν», «αλλάγια τρία και μόνον», ήτοι χίλιοι Βυζαντινοί).

                   Ακούσατε, χάριν του Χριστού, κανείς από τους Φράγκους

                   κοντάρι ουδέν έπίασεν, κάνεις ούκ έλαβώθη^•

                   εκείνοι γάρ όπου έπεσαν ευθέως καβαλλικεύουν

                   καί τα σπαθία έξήβαλαν και τους Ρωμαίους έσφάζαν.

(έξήβαλαν = έβγαλαν).

                   'Ώρα έδιάβηκε πολλή που έχάθησαν οί Φράγκοι

                   κι ουδέν έφαίνονταν ποσώς μέσα εις τους Ρωμαίους

                   εκείνος γάρ ό μισίρ Ντζάς, ό Καταβάς, σε λέγω.

                   Αφότου έσηκώθησαν οί Φράγκοι έκεί όπου έπέσαν,

                   όπου τους άπεδείρασιν το πλήθος των Ρωμαίων,

                   έβγαλαν τα σπαθίτσια τους, τον πόλεμον άρχάσαν,

                   Ούτως έσφαξαν τους Ρωμαίους ως φάλκος το λιβάδι.

(τα σπαθίτσια τους = τα σπαθιά τους.

άρχάσαν = αρχίσαν.

φάλκος = δρεπάνι (το δρεπάνι το χορτάρι)).

                   Από το πλήθος των Ρωμαίων έχάθησαν οί Φράγκοι

                   κι ουδέν τους έβλεπεν ποσώς Δεμέστικος ό Μέγας

                   εκείθεν, όπου έκάθητον στην τέντα του άπέσω.

(άπέσω = απ’ έξω).

                   Ό δε μακάριος μισίρ Ντζάς ό Καταβάς εκείνος

                   ουδέν άνάμενεν ποσώς να πολεμούν τους Φράγκους^•

                   ολόρθα πάντα έσπούδαζεν να σώση είς την τένταν,

                   όπου έθεώρει από μακρά ότι ήτον του Δεμεστίκου.

(να σώση =  να φθάσει).

                   Τινές, όπου ήσασιν εκεί στον πόλεμον εκείνον,

                   είδαν και έμαρτύρησαν ότι είδαν καβαλλάρην

                   άσπραλογάτον είς φαρί, γυμνόν σπαθίν έβάστα,

                   και πάντα υπήγαινεν ομπρός εκεί που ήσαν οί Φράγκοι.

                   Και είπαν κι άφιρώσασιν ότι ό άγιος Γεώργιος ήτον

                   κι ώδήγευεν κι άντρείευεν τους Φράγκους να πολεμούσιν.

(άφιρώσασιν = αφιρώνω=στερεώνω, στερέωσαν).

                   Οί μεν είπαν ότι έχόλιασεν ή ύπεραγία Θεοτόκος,

                   όπου ήτον είς την Ίσοβαν στο μοναστήρι έκείνο,

                   το έκαψαν τότε οί Ρωμαίοι είς το ταξείδι εκείνο^•

                   και άλλοι πάλε έλέγασιν ότι ή άφιορκία που έποιήσεν

                   ό βασιλεύς—όπου ώμοσεν του πρίγκιπα Γυλιάμου

                   και άνευ φταίσματος τινός να ποίηση προς εκείνον,

                   δια λόγια γάρ ψεματινά και δωριανά μαντάτα

                   απόστειλε τα φουσσάτα του τον πρίγκιπα μαδίζει—

                   δια τούτο έχόλιασεν ό Θεός κ' ή ύπεραγία Θεοτόκος

                   κ' έδωκε νίκος των Φραγκών και των Ρωμαίων ώργίστη.

(έκαψαν = Λόγω πυρπολήσεως του μοναστηρίου Ίσοβας.

άφιορκία = επιορκία, καταπάτηση του όρκου.

ώμοσεν = ωμνύω = δίνω όρκον, που έδωσεν όρκο.

ψεματινά = ψευδή.

δωριανά = αβάσιμα, απατηλά.

μαδίζει = μαδίζω και μαζήζω = πλήττω, κτυπώ, πολεμώ.

έχόλιασεν = θύμωσε, λυπήθηκε).

                   Από ώρας πρώτης άρχισεν ό πόλεμος εκείνος

                   κ' οί Φράγκοι άπεσώσασιν ώρα μεσημερίου

                   στην τένταν, όπου έκάθητον Δεμέστικος ό Μέγας.

(Από ώρας πρώτης = εδώ εννοείτε από το πρωί.

άπεσώσασιν = έφθασαν).

                   Ό Μέγας γάρ Δεμέστικος άπέκει εκ την τένταν

                   το βλέμμα του είχε άδιάλειπα έκεί προς το φουσσάτον

                   να ίδή το τί έγίνονταν οί Φράγκοι του Μορέως^•

                   πούπετε Φράγκον ού θεωρεί, μόνον και τους Ρωμαίους^•

                   τάς χείρας του έσήκωσε και τον θεόν δοξάζει,

                   σκοπίζοντα, λογιζόμενος, έχάθησαν οί Φράγκοι.

(άδιάλειπα = χωρίς διάλειμμα.

πούπετε  = ουδαμού).

                   Καί ούτως ωσάν έστήκετον κ' έθεώρει τα φουσσάτα,

                   άφνίδια έφάνησαν εκεί τα φλάμουρα των Φράγκων^•

                   έγνώρισεν τα φλάμουρα του φράγκικου φουσσάτου.

(τα φλάμουρα = οι σημαίες).

                   Εκεί στην τέντα έρχόντησαν, που έβλέπασιν το σκήπτρον

                   του βασιλέως του αδελφού, του Μεγάλου Δεμεστίκου.

                   Στριγγήν φωνίτσαν έσυρεν, μεγάλη ως έδυνάστη,

                   εκείνων των παιδόπουλων, όπου ήσαν μετ' εκείνον^•

                   «Μωρέ, φέρε το ίππάρι μου, μωρέ, τον τουρκομάνον,

                   «θεωρείτε φλάμουρα Φράγκων, όπου μας έπετρώσαν».

(Στριγγήν φωνίτσαν = οξείαν κραυγήν..

παιδόπουλων = νεαρών υπηρετών.

τουρκομάνον = όνομα ίππου.

έπετρώσαν = καταπλάκωσαν με πέτρες).

                   Κ' εκείνοι ως είδαν τα σπαθία γυμνά έξελαμπρισμένα

                   να έρχόντησαν απάνω τους—τα έβασταίναν οί Φράγκοι—

                   από το αίμα των Ρωμαίων ήσαν αίματωμένα—

                   ό κατά είς έσπούδαζεν να σώση τον ένιαυτόν του^•

                   όλοι είς φυγίον έβάλθησαν ένθα ημπορεί ο καθένας.

(έξελαμπρισμένα = λαμποκοπούντα).

                   'Οκάποιος ήτον φρόνιμος που αγάπα την τιμήν του,

                   έδραμε, ήφερεν άλογον όπου έστηκεν στρωμένον,

                   όπου ήτον το καλλιώτερον του Μεγάλου Δεμεστίκου^•

                   έβοήθησε του άφέντου του, πήδα καβαλλικεύει.

                   Όκάποιον ηύρεν εκεί άνθρωπον γαρ του τόπου,

                   όπου έξευρε κι άπείκαζεν το μέρος της Πρινίτσας.

(άπείκαζεν = εγώριζεν, απεικάζω = γνωρίζω).

                   Εκείνος τον ώδήγεψεν και συντροφίαν του έποίκεν^•

                   εκείθεν εκ την Λέβιτσαν στην Κάπελην άνέβη,

                   αγρίους τόπους έδιάβησαν να μη τους έγνωρίσουν,

                   και τόσα απήλθαν φρόνιμα μετά έπιδεξιωσύνης,

                   στον Μηζηθρά τον έσωσεν όπου πολλά έπεθύμα.

(εκείθεν εκ την Λέβιτσαν στην Κάπελην άνέβη = Στα τοπωνύμια αυτά αναφερθήκαμε στα προηγούμενα. Μια ακόμα ανάλυση από τον Π. Π. Καλονάρο είναι και η ακόλουθη: «....Λέβιτσαν και Κάπελην = Τοποθετών την Πρίνιτσαν παρά το χωρίον Πυρί ο Δραγ. εικάζει ότι η Λέβιτσα συμπίπτει τοπογραφικώς προς το σημερινόν χωρίον Βερβίτσα του δήμου Τροπαίων της Επαρχίας Γορτυνίας. Ως προς την Κάπελην, αύτη και σήμερον εισέτι είναι δασώδης περιοχή της Ηλείας και εν μέρει της Γορτυνίας, διαρρεομένη και υπό του παραπατάμου του Αλφειού Ερυμάνθου, όπου τα χωρία Ανδρώνιον, Γιάρμενα, Κακοτάρι, Κλειντιά, Κούμανι κλπ. του δήμου Λαμπείας, του νομού Ηλείας....». (Π. Π. Καλονάρος). Στην συνέχεια για καλίτερη κατανόηση της περιοχής θα παραθέσουμε έναν χάρτη με τα βασικότερα τοπωνύμια και τοποθεσίες που αναφέρονται στην παρούσα αφήγηση του «Χρονικού».

                   Τα δε φουσσάτα των Ρωμαίων, όπου ήσαν στην Πρινίτσαν,

                   το ίδεί τους Φράγκους ότι έσωσαν στην τέντα του      

                                                                                                            Δεμεστίκου

                   κι άπέδειραν κ' έρρίξασιν του βασιλέως το σκήπτρον,

                   όλοι άποκεφαλίστησαν, έβάλθησαν να φεύγουν^•

                   ό είς τον άλλον ούκ έβλεπεν το πόθεν ύπαγαίνει.

                   Τί να σας λέγω τα πολλά και ποίος να σας τα γράφη;

                   Οι Φράγκοι άποστάθησαν σφάζοντα τους Ρωμαίους^•

                   έμποδον μέγαν ηύρασιν τα δάση της Πρινίτσας,

                   τους τόπους έκείνους τους σκληρούς και πολλά             

                                                                                                   δασωμένους.

(έμποδον = εμπόδιον.

τους τόπους έκείνους τους σκληρούς και πολλά δασωμένους = Πρόκειται για μια ακόμα μορφολογική αναφορά της ευρύτερης περιοχής της Πρίνιτσας. Η «τόποι» εδώ, περισσότερο δείχνουν «σκληροί» από τα πολλά δάση που υπήρχαν στην περιοχή αυτή.

                   Έκεί έγλύτωσαν οί Ρωμαίοι, όσοι έδράμαν κ' έμπήκαν^•

                   έπεί, αν έλειπαν οι σκληροί οί τόποι όπου σας λέγω,

                   λογίζομαι είς πληροφορίαν ένας μόνος άπ' αυτούς

                   ου μη να έγλύτωσε άπ' εκεί, αν είχασιν οί Φράγκοι

                   την δύναμιν να έσφάζασιν το γένος των Ρωμαίων.

                   Οι Φράγκοι άποστάθησαν σκοτώνων τους εχτρούς τους,

                   κι ως είδαν πάλε ότι έφυγαν κ' έπιασαν τα βουνία,

                   είς τους δρυμώνες έφυγαν έκεί προς τον στρατέαν

                   άφηκαν να τους διώχνουσιν, εστράφησαν οπίσω.

(δρυμώνες = δασωμένες περιοχές.

στρατέαν = .....ούτω «τον (Σ)τρατέαν» ουχί «την στράταν» ως εν στίχοις 505, 513, 648.…. Περί Στρατίας της ομηρικής πόλεως ιδέ εν Αρκαδικής Επετηρίδας (Τάκη Κανδηλώρου) 1903,  σελ. 184 -185.... (Στ. Δραγούμης). Με άλλα λόγια εδώ ο Στ. Δραγούμης εμμένει στην άποψη ότι η καταγραφή «προς τον στρατέαν» αφήνει να εννοηθεί ότι ο Βυζαντινός στρατός «σκόρπισε» προς την αρχαία και από τον Όμηρο μνημονευθείσα, πόλη Στρατίη. Αν δεχτούμε την άποψη ότι ο χρονικογράφος των «Χρονικών» υπονοεί την Ομηρική αυτή πόλη θα πρέπει να δεχτούμε ότι γνώριζε καλά και τα έργα του Όμηρου, καθώς επίσης και ολόκληρη την Ελληνική ιστορία. Αναφερόμαστε στο γεγονός αυτό για δύο κυρίως λόγους. Ο πρώτος είναι, όπως εξ’ άλλου είπαμε και στην αρχή, ότι η γραφή και το πνεύμα του «Χρονικού», κατ’ εμάς, προσπαθεί να μυηθεί τα έργα του «Θείου» Ομήρου και ο δεύτερος λόγος είναι ότι σύμφωνα με την άποψή μας αυτή, θα εντοπίσουμε και θα καταγράψουμε στην πορεία της ανάλυσής μας και άλλα τέτοια στοιχεία παρμένα από την Ελληνική ιστορία. Αλλά αυτά στην συνέχεια. Τώρα ας δούμε πως τελείωσε η εν λόγω μάχη μεταξύ των Βυζαντινών του Σεβαστοκράτορα Κωνσταντίνου και των Φράγκων του Κρεστενιώτη Ντε Καταβά.

                   Χίλια άλογα έκέρδισαν έτότες ων οί Φράγκοι.

                   Ως το έμαθαν οί άνθρωποι έκείθε εκ τα χωρία,

                   μικροί μεγάλοι έδραμαν να έχουσιν κερδίσει,

                   εκ των Ρωμαίων τα πράγματα να έχουν διαφορήσει.

(Χίλια άλογα = ....τα λάφυρα δηλονότι, άτινα ήσαν (ΕΧ) 1000 ή (ΑΧ) 2000 ίπποι, αι σκηναί και άλλα πάμπολλα τοσαύτα δ’ ήσαν τα εγκαταλελειμμένα ώστε και οι περίοικοι έδραμον εις διαρπαγήν (ΕΧ)....».... (Στ. Δραγούμης).

διαφορήσει = κερδίσει (διάφορον = κέρδος)).

                   Οι Φράγκοι γάρ έμείνασιν έτότε εις τα Σέρβια^•

                   επεί αν ήθελαν να έλθούν, να μείνουν παρακάτου,

                   ουδέν έδύνονταν να υπάν ότ' ήσαν κοπιασμένοι,

                   και δια το κέρδος το πολύ το είχασιν κερδίσει^•

                   επί την αύριον υπάν ορθά εις το Βλιζίρι.

(Σέρβια = Κατά Στ. Δραγούμη, ως είδαμε, πρόκειται για το χωριό Σέρβου Γορτυνίας.

Σέρβια =   Κατά Α. Μπούτσικα η σχετική καταγραφή για το τοπωνύμιο αυτό, όπως παραθέσαμε στα προηγούμενα και ας θυμηθούμε στο σημείο εδώ, έχει ως εξής: «….Τα Σέρβια. Είναι μια απ’ τις δυσκολότερες μεσαιωνικές τοπωνυμίες. της περιοχής μας. Το «Χρονικόν», με την ασάφειά του στο σημείο αυτό, δεν βοηθεί στον εντοπισμό της, ούτε επίσης και άλλη πηγή την αναφέρει.

     Ο Καλονάρος σημειώνει ότι δεν είναι δυνατόν να ταυτισθούν με το χωριό Σέρβου της Γορτυνίας (Πρβλ. Δραγούμη, σελ. 171). Ακόμα δεν μπορούμε να υποστηρίζουμε ότι ταυτίζονται με τα γειτονικά Σερ6ιανά ή Σεργιανά. Ο BUCHON κοντά στα Σέρβια τοποθετεί το Περιγάρδι: Στο Περιγάρδι ήλθασιν εκεί προς το Βλυζήρη. / Αφ’ ότου γαρ εσώσασιν έκείσε εις τα Σέρβια. (στίχ. 5204)05)

     Βέβαια, δεν υπάρχει ορατή σχέση με τα Σέρβια της Κοζάνης. Είναι τοπωνυμία καθαρά του ηλειακού χώρου, αλλά αδυνατούμε να κάνουμε την παραμικρή υπόθεση, για τον προσδιορισμό της τοποθεσίας τους.

     Είναι κι αυτό από τα «νεκρό» τοπωνύμια της περιοχής μας...» (Α. Μπούτσικας). (Σελ. 103 του ιδίου).

Σέρβια =   Κατά Π. Καλονάρο έχει ως εξής: «….Τα Σέρβια δεν είναι δυνατόν να ταυτισθούν με το χωρίον Σέρβοι του δήμου Ήραίας της Γορτυνίας, (Πρβλ. Δραγ. σ. 171, 172 ), άλλ' ούτε και με τα Σεργιανά (ή Σερβιανά κατά τον Κωδ. Π στιχ. 5046. Πρβλ.καί ύποσημ.), ή τα Σέρβια τα υποδεικνυόμενα εν Schmitt (Index. Σελ. 640). Πλησίον αύτών ό Buchon τοποθετεί το Περιγάρδι (Biauregart, Γαλλ. Χρον. § 355) και το Βλιζίρι (la Glisiere, —Γαλλ. Χρον. § 356), το όποιον και ταυτίζει με το χωρίον Μπεσερέ του δήμου Πηνειΐων της Ηλείας, (Πρβλ. Buchon, La Grece Continentale et la Moree σ. 506 εξ. του αυτού Rech hist. Α 170, ως καί ύποσημ. στίχ. 2280 του παρόντος Χρονικού).... (Π. Π. Καλονάρος).

επί την αύριον  = ένας ακόμη χρονικός προσδιορισμός του «Χρονικού», για τον οποίο θα καταγράψουμε μερικά σχόλια στην ανάλυση μας, που θα ακολουθήσει.

Βλιζίρι = Βλιζίρι ή Βλυζήρη. Πρόκειται για ένα ακόμη ασαφές τοπωνύμιο των «Χρονικών», το οποίο άλλοι ταυτίζουν με το χωριό Μπεσσερέ (σήμερα Περιστέρι) κοντά στην Αμαλιάδα και άλλοι το αναφέρουν ότι αντιπροσώπευε την ευρύτερη περιοχή του Πύργου Ηλείας. Έτσι ή αλλιώς στην τοποθεσία αυτή υπήρχε μια από τις τέσσερις πριγκιπικές κατοικίες του Γουλιέλμου. Ο Α. Μπούτσικας, ο οποίος ως είδαμε τοποθετεί την μάχη της Πρίνιτσας περί του χωρίου Πεύκες, χαρακτηριστικά αναφέρει: «….μετά τη μάχη της Πρινίτσας, οι Φράγκοι νικητές, ενώ ήθελαν να κατεβούν «παρακάτου», δεν μπορούσαν, γιατί ήταν «κοπιασμένοι» από τη μεγάλη μάχη. Γι’ αυτό, την άλλη μέρα θα ξεκινούσαν για το Βλιζίρι πεζοί, αφού δεν πρέπει να ήταν και πολύ μακριά: επεί αν ήθελαν να έλθουν να μείνουν παρακάτου, / ουδέν εδύνανταν να υπάν τότ' ήσαν κοπιασμένοι, / και δια το κέρδος το πολύ το είχασιν κερδίσει· / Επεί της αύριον υπάν ορθά εις το Βλιζίρι….(στίχ. 4860-63)….», (Σελ 80, του ιδίου). Όμως στο σημείο αυτό θα μπορούσαμε να καταγράψουμε μια απορία μας. Η απορία μας αυτή είναι το πως οι τριακόσιοι σιδερόφρακτοι ιππότες του Ιωάννη Καταβά, μετά την νίκη τους στην Πρίνιτσα και ειδικά μετά τα άλογα που κέρδισαν, ας υποθέσουμε τουλάχιστον χίλια, από την μάχη αυτή, θα πήγαιναν με τα πόδια μέχρι το Βλιζίρι, παραμένει για εμάς ένα αναπάντητο ερωτηματικό.

                   Ό μισέρ Τζάν δε Καταβάς, ό ποδαγρός στρατιώτης,

                   πιττάκια ορίζει, γράφουσιν, μαντατοφόρους στέλνει

                   έκείσε είς τον πρίγκιπα στο κάστρον της Κορίνθου.

(πιττάκια = γράμματα).

                   Λεπτομερώς έδήλωσε την πράξιν και το πράγμα,

                   το πώς έγίνη ό πόλεμος εκείνος της Πρινίτσας,

                   την πράξιν όπου έπραξεν, το νίκος οπού έλάβαν.

(έδήλωσε = ανάφερε.

νίκος = νίκη).

                   Ό πρίγκιπας, ως το ήκουσεν, έσήκωσεν τάς χείρας

                   και τον θεόν έδόξασεν, την πάναγνον Θεοτόκον.

                   Εκ το εν μέρος έχάρηκεν, εκ το άλλο έλυπήθη^•

                   έχάρη, διού ένίκησεν έτότε ο λαός του,

                   καί πάλιν έλυπήθηκεν διού ουδέν εύρέθην.........

                   (…………………………………………….αρ. στίχου 4874)

 

                   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .

(διού = διότι, επειδή.

εύρέθην= πιθανώς υπονοεί ότι δεν «ευρέθη», δεν έλαβε μέρος, στην εν λόγω μάχη).

     Αυτή ήταν η περιγραφή της μάχης της Πρίνιτσας, σύμφωνα με την αφήγηση του «Χρονικού».

     4^Γ. ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΗΣ ΠΡΙΝΙΤΣΑΣ

     Για να γίνει περισσότερο κατανοητή η περιγραφείσα μάχη καθώς και η πορείες των Βυζαντινών και Φράγκικων στρατευμάτων, όπως επίσης και μερικά αναφερόμενα τοπωνύμια, παραθέτουμε στην συνέχεια έναν χάρτη της περιοχής. 

 

Προηγούμενο: Κεφάλαιο πρώτο

Επιστροφή στην: Αρχή του κεφαλαίου Αρχική σελίδα

Επόμενο: Κεφάλαιο τρίτο